Een slimme verpakking voorkomt voedselverspilling

Wie door een supermarkt loopt, denkt meestal niet na over de verpakkingen van melk, vla, sap of saus. Het is rond of vierkant, van glas, karton of plastic, maar dat is het dan ook wel. Dat slimme verpakkingen voedselverspilling tegengaan is een boodschap die de doorsnee consument niet bereikt. Tot groot verdriet van de fabrikant van die verpakking, want voedselverspilling is een onderwerp dat steeds belangrijker wordt. Bovendien stopt die fabrikant veel geld in nieuwe verpakkingen die onnodig weggooien moeten tegengaan.

Tube tandpasta
"Kijk deze kunststof fles", zegt Stefan Fageräng, directeur Noordwest-Europa van Tetra Pak, het grootste verpakkingsconcern ter wereld. De Zweed pakt een plastic literfles van de plank in zijn kantoor in Moerdijk en maakt een oprolbeweging. "Deze is gemaakt van rubberachtig materiaal. Zo kun je net als bij een tube tandpasta veel beter de laatste resten uit deze fles krijgen. Denk aan vla, die jullie Nederlanders graag eten. De laatste resten van die lobbige substantie blijven vaak achter in een karton, de traditionele verpakking. Onze ervaring is dat zo'n 8 tot 10 procent achterblijft. Dat is pure verspilling."

Daar komt nog bij dat Nederland met verpakkingen fors achterloopt op het buitenland. De Zweedse vlafles is een brug te ver, zoals zelfs simpele schroefdoppen op kartonnen pakken melk of sap dat soms ook zijn. Tetra Pak werkt al met chips op zijn verpakkingen die allerlei data kunnen vastleggen waarmee je bijvoorbeeld de houdbaarheid van de inhoud kan registreren. Ook dat blijft hier voorlopig op de plank liggen. "Dat heeft vooral met kosten te maken", zegt Fageräng.

Die kosten variëren van een paar tienden tot 2 cent per pak, maar desondanks krijgt Tetra Pak innovatieve verpakkingen lastig in Nederland geïntroduceerd. Ter vergoelijking voert de Zweedse concerndirecteur nog aan dat culturele verschillen ook een rol spelen. "Die vlapakken bijvoorbeeld zijn zo'n oude traditie in Nederland. Dat zien we wel vaker in verschillende landen. Ik kan me voorstellen dat voor de overstap een behoorlijke drempel moet worden overschreden."

Gebaande paden
Het is diezelfde consument die het Zweedse concern nu meer wil gaan benaderen om uit te leggen wat voor slimme verpakkingen van levensmiddelen mogelijk zijn. Maar ja, hoe doe je zoiets als je alleen maar zaken doet met andere bedrijven en nooit in aanraking komt met de consument? Tetra Pak besloot mee te doen aan een brainstormsessie georganiseerd door het reclame- en conceptbureau Dutch Label. Op deze bijeenkomst troffen acht directeuren van bedrijven uit de voedingsketen - verwerkers, retail, transport, cateraars - en een achttal creatievelingen, onder wie Daan Roosegaarde, Lidewij Edelkoort, Erik Kessels en Frank Tjepkema, elkaar. Van hen werd gevraagd los van gebaande paden oplossingen te verzinnen voor de vragen over voedselverspilling die de bedrijven aandroegen.

"We zijn er open in gegaan en dat is best spannend, want er wordt je een spiegel voorgehouden. Door dingen te doen zoals je ze in eigen huis altijd doet, ben je toch enigszins blind aan het worden", erkent marketing-manager Benelux Birgit Kamp van Tetra Pak.

De wens om in een duurzaam huis te opereren, krijgt de Zweedse verpakker steeds beter op orde, stelt Kamp. Bij de productie van de verschillende verpakkingen is steeds minder energie nodig en levert dus minder CO2-uitstoot. Jaarlijks gebruikt het concern steeds meer hernieuwbare materialen, zoals FSC-gecertificeerd karton. Een gemiddelde kartonnen verpakking bestaat al voor 75 procent uit hernieuwbare grondstoffen. Die laatste 25 procent zit in de plastic doppen en de aluminium laagjes aan de binnenkant. We komen deze week met een geheel afbreekbare verpakking. De dop en een deel van het pak is van suikerriet gemaakt. In 2020 moeten alle gebruikte materialen hernieuwbaar zijn, is het streven. En nu nog de consument daarvan op de hoogte stellen.

Evenementen
Kamp: "Het creatieve panel beoordeelde onze verpakkingen als goed. Gebruik dan ook dat pak om de boodschap te verspreiden, zeiden ze. Voor anderen wellicht gesneden koek, maar voor ons is dat een nieuwe stap." Op de vraag of Tetra Pak dan niet in botsing komt met de voedingsmiddelenfabrikant die de verpakking ook gebruikt om met de consument te communiceren, zegt directeur Fageräng: "Daar zullen we dan het gesprek over moeten aangaan."

Andere mogelijkheden om de consument op te zoeken, zijn evenementen. Kamp: "Voor Nederland moet je denken aan de Huishoudbeurs." Fageräng: "We zijn al bezig geweest op het Eurovisie Songfestival in Stockholm en we laten ons ook zien bij voetbalwedstrijden in Engeland, waar veel van onze verpakkingen gebruikt worden."

Veel meer kleinere verpakkingen is ook zo'n boodschap. Fageräng: "Het literpak is overal de standaard, in Engeland is er zelfs een pak van 1,8 liter melk voor een pond. Dat is vragen om verspilling. Als je kijkt naar het toenemend aantal een- en tweepersoonshuishoudens is een ruim aanbod aan kleinere verpakkingen nodig. De retail begint nu pas hierover na te denken. Innovaties zijn erg op de inhoud, het voedsel gericht, niet op wat eromheen zit."

Innovatieve verpakkingen in verband met voedselverspilling, waar kunnen we dan aan denken? Fageräng: "We kijken erg naar bioplastic, gemaakt van planten. Daarmee kunnen we de plastic doppen, op basis van aardolie, vervangen. Probleem is wel dat het maken van bioplastic concurreert met de teelt van voedsel. Wat we het liefst willen, is een verpakking maken van restafval. Denk aan pulp dat ontstaat bij het uitpersen van sinaasappels. Als we sinaasappelsap kunnen verpakken in sinaasappelpulp, hebben we een grote stap gemaakt."

Betere balans
Verpakkingen zijn belangrijk, vindt Tjepkema die als designer is opgeleid aan de Delftse Technische Universiteit en de Design Academy in Eindhoven. "Een goede en ook mooie verpakking levert uiteindelijk meer op dan het kost. Het voegt waarde toe, maar dan heb je wel een vooruitziende blik nodig."

Daarom betreurt Tjepkema het dat hij en de andere creatievelingen geen vragen mochten inbrengen. "Dat zou een betere balans geven tussen techniek en ontwerp. De vragen die door de bedrijven zijn gesteld, zijn vooral marketing gestuurd. Dat vernauwt toch je perspectief. De vragen zijn niet gericht op innovatie. Er wordt door commerciële mensen al gauw gedacht dat het tegengaan van voedselverspilling leidt tot lagere verkopen. Dat is hun angst."

Tjepkema laat een fraai gestileerde glazen waterfles zien die hij voor Bavaria ontwierp. Maar het kan ook anders. Hij vertelt over een nieuw ontwerp voor een potje jam. "De wil was er absoluut om met mij mee te gaan. Maar ja, elke aanpassing kost geld. Daarop is het uiteindelijk gestrand. Ik wil mooie dingen maken. Voor een pak bananendrank kan ik een prachtig ontwerp maken. Als de verkoopdirecteur een schreeuwende banaan op de verpakking wil omdat het beter verkoopt, gebeurt dat en verdwijnt mijn ontwerp in de prullenbak. Voor ons designers is het lastig daartussen te komen. Weet je dat de beroemde Coca-Colafles door een vormgever is bedacht? Na al die decennia is het nog steeds een icoon. Daar is wel meer voor nodig dan een techneut en een reclamebureau."

Glazen fles
Verpakkingen zijn vaak nogal traditioneel, vindt Tjepkema. "Je moet door de verpakking al trek in iets krijgen. Maak gebruik van alle zintuigen. Er is een dropmerk dat zijn drop in sensuele verpakkingen stopt. De textuur van de drop zit ook in de verpakking. Als je dat voelt, dan krijg je echt zin in drop. Albert Heijn verkoopt een glazen fles vers vruchtensap zonder etiket of opdruk, merkloos dus. Je haalt het label rond de dop eraf en dat sap staat je dan door dat glas heen heerlijk aan te staren bij je ontbijt op zondagmorgen. Uit de sessie met de bedrijven kwam bijvoorbeeld als idee een minipakje melk gemaakt van rietsuiker. Dan kun je melk en suiker in één keer in je koffie doen. Dat is leuk. Of een pak dat met je meedenkt en koelt als je naar het strand gaat."

De wens van Tetra Pak is in eerste instantie vooral dichter bij de consument te staan. Tjepkema: "Er kwamen een paar verrassende ideeën uit de sessie: Maak een Tetra Huis, helemaal opgebouwd met gerecyclede verpakkingen, waarin je communiceert met het publiek. Of een Tetra-restaurant waarbij je iets grappigs doet met verpakkingen. Maak van een verpakking ook een loterijbriefje. Dan wordt zo'n verpakking gelijk waardevol."