Ethisch besef is bij te veel webdiensten zwak ontwikkeld

Bij macht hoort controle – dat geldt dus ook sociale media, die in veel levens een groeiende rol vervullen. Als informatiebron, huisvriend en dagelijks houvast – iets tussen navelstreng en kompas in. Maar wie garandeert dat die constante stroom berichten integer blijft? Dus waarheidsgetrouw, kenbaar, controleerbaar en daarmee bruikbaar?

Onlangs trachtte Facebook vast te stellen of emoties ‘besmettelijk’ zijn. Daartoe kregen sommige gebruikers veel negatieve en andere meer positieve berichten te zien. Conclusie: Facebook kan u inderdaad somberder maken. Wie veel chagrijn over zich heen krijgt, verstuurt zelf meer dito berichten. En wie vrolijk nieuws krijgt, gaat blije berichten sturen. Strikt genomen bleef Facebook binnen zijn standaard gebruiksvoorwaarden. Alleen wisten deze gebruikers niet dat ze feitelijk aan een experiment werden blootgesteld. En dat deugt natuurlijk niet.

De Amerikaanse datingsite OKCupid ging nog een stap verder. Zij testten hun koppeltechniek door die radicaal om te draaien. In plaats van kandidaten te koppelen die hoog scoorden op gemeenschappelijke kenmerken, stelde de site gebruikers aan elkaar voor die juist weinig gemeen hadden. Ongetwijfeld interessant als experiment, maar de aspirant-vrijers wisten van niets. Zij gingen onwetend op pad met een vermoedelijk apert ongeschikt iemand.

In die onwetendheid zit het zwakke punt. Wie in de wetenschap zoiets voorstelt moet aan zware eisen voldoen: de proefpersonen dienen geïnformeerd te zijn, ook over de risico’s, die overzienbaar en beheersbaar moeten zijn. Wat deze webdiensten uithalen gaat ver over deze schreef.

Maar gelden in de wondere wereld van het web dan geen andere wetten? Bij gratis webdiensten betalen de gebruikers immers met hun persoonsgegevens en hun zoekgedrag. Dat mag doorgaans permanent worden geanalyseerd en geëxploiteerd. De deelnemer is niet alleen het product, maar ook de producent. Dat is voor de gebruiker ook glashelder: alle advertenties weerspiegelen het eigen zoekgedrag. Zolang het gaat om consumptie- of informatiekeuzen is dat nog wel te billijken. Niemand is immers verplicht een gratis Facebook-account te nemen of een geliefde online te vinden.

Dat wordt anders als webdiensten ongezien aan de slag gaan met uw gevoelsleven en emoties en stemmingen manipuleren. Sociale media moeten zich realiseren dat dit niet valt binnen de algemene toestemming die gebruikers geven bij aanmelding. De excuses van Facebook (‘sorry dat we je somber maakten’) waren op zijn plaats. Het toont aan dat ethisch besef in deze industrie zwak is ontwikkeld. En dat gebruikers naïef zijn. Maar dat hoeft niet zo te blijven.