Reageerders op de site voelen zich slachtoffer van censuur

De 381 reacties onder het opiniestuk 'Al het menselijke is jihadisten vreemd' op de site van de Volkskrant laten mooi zien wat voor digitale anarchie er ontstaat wanneer er niet wordt gehandhaafd. Al snel dwalen reageerders af van het betoog en berijden ze hun eigen stokpaardje: 'Geert doet niets verkeerd', zionistische complotten, 'de islam is de Gestapo van de wereld' enzovoorts. Zo nu en dan zit er een helder geformuleerde en genuanceerde bijdrage tussen, er wordt vooral op elkaar ingehakt - zij het minder grof dan op sommige sociale media.

Normaal gesproken worden reacties onder opiniestukken, en sinds kort ook onder recensies, wel gemodereerd. Sinds 2 oktober, toen de Volkskrant haar nieuwe site introduceerde, is er een technische storing waardoor de berichtjes ongefilterd online verschenen. Zolang deze bug niet is verholpen heeft de internetredactie de reageermogelijkheid uitgeschakeld - tot grote onvrede van reageerders.

Tijdens de anarchistische periode was het opvallend stil. Doorgaans krijg ik wekelijks klachten over bijdragen die volgens reageerders ten onrechte zijn geweigerd: 'Ik ben het slachtoffer geworden van censuur.'

Vaak wordt verondersteld dat de redactie elke bijdrage vakkundig bestudeert en pas doorlaat als zij het er zelf mee eens is. Niets is minder waar. De Volkskrant heeft het modereren uitbesteed aan NoviaFacts, een extern bureau in Almere, omdat het te duur is hiervoor journalisten in te schakelen. Dagelijks verwerkt het bedrijf circa duizend reacties voor de Volkskrantsite, zegt de directrice. Gemiddeld wordt zo'n 25 procent niet doorgelaten. Bij gepolitiseerde onderwerpen (Gaza, IS, Wilders, Zwarte Piet) is dat zo'n 40 procent.

De huisregels liggen voor de hand: wees beleefd, geef argumenten, probeer iets nieuws te zeggen, schrijf een begrijpelijke tekst in goed Nederlands, scheld niet, gebruik geen schuttingtaal, maak u ook niet schuldig aan digitaal schreeuwen (overmatig gebruik van kapitale letters, vraag- en uitroeptekens), discrimineer en generaliseer niet.

Met name die laatste regel leidt regelmatig tot klachten. 'Af en toe krijg ik de indruk dat de reacties onder opiniestukken worden geselecteerd door moslimse stagiaires', mailde een reageerder. Hij had een bijdrage gestuurd waarin hij een aantal voorbeelden gaf van virulente Jodenhaat vanuit de islamitische wereld. De bijdrage werd geweigerd omdat die juist beschuldigend zouden zijn aan het adres van Joden - juist het omgekeerde.

Een rechter kan weken nadenken over de vraag of een uiting discriminerend is, een moderator moet dat al lezend binnen enkele seconden beslissen. Niet zo vreemd dat de nuance verloren gaat.

Weigeringen die kritiek op columnisten of journalisten bevatten, wekken ook argwaan. 'Journalisten mogen voortdurend (vaak heel persoonlijke) kritiek uitoefenen op alles en iedereen, maar zijzelf worden daar angstvallig tegen beschermd', mailde een ervaren reageerder. Zijn klacht is deels terecht. Na een aantal persoonlijke aanvallen op columnisten is het bureau gevraagd daar scherp op te letten.

Kritiek moet altijd over de inhoud gaan. Die regel wordt door sommige moderatoren nogal eng geïnterpreteerd. Zo werd een bijdrage geweigerd waarin een reageerder schreef begrip te hebben voor mensen die hun abonnement opzeggen wegens de schrijfsels van twee bij naam genoemde columnisten.

Anderzijds toonde de moderatieloze periode recentelijk nog aan hoe snel een meute zijn pijlen op een auteur kan richten. De muziekrecensent die twee dj's bekritiseerde op het Amsterdam Dance Event moest het in talloze reacties persoonlijk ontgelden. De reageerders gaven er ook blijk van dat het wezen van de recensie hun überhaupt vreemd was: zij hadden intens van de optredens genoten, was de recensent soms jaloers op de dj's?

Het roept de vraag op hoeveel 'echte' Volkskrantlezers zich mengen in de discussies op de site. Dat is nooit onderzocht, zegt de chef digitaal. Dat wordt hoog tijd, vindt hij, want niemand weet hoe groot de behoefte aan reageren is. 'Er zit veel rommel tussen, het is onvoldoende duidelijk wat hiervan de toegevoegde waarde is voor de Volkskrant.'

Het eerder genoemde opiniestuk over jihadisten liet zien dat slechts een handjevol mensen een discussie met 381 reacties (gisteren om 12 uur ben ik gestopt met turven) domineert. Vier reageerders plaatsten meer dan dertig bijdragen, één meer dan twintig, 37 slechts één berichtje.

De directrice van NoviaFacts, dat ook veel andere kranten modereert, schat in dat elke krant en elk onderwerp een harde kern van vijftig reageerders heeft. De moderatoren - ik bezocht ze afgelopen zomer - kunnen boeiend over de vaste klantenkring vertellen. Ze kennen hun namen, stokpaardjes en onhebbelijkheden.

De redactie kennen ze daarentegen minder goed. Ze hebben ook geen tijd om een Volkskrant-fingerspitzengefühl te ontwikkelen. Ze verwerken zo'n 300 reacties in een uur - in blokken van 3,5 uur - en behandelen dan verschillende kranten. De reageerder meent evenwel van doen te hebben met de redactie. Een van hen - 'ik stuur altijd beleefde reacties' - ervoer een weigering als 'een redeloze middelvinger' en dreigde zijn abonnement op te zeggen.

De redactie noch de reageerder is tevreden met de huidige statusquo. De laatste zal mijns inziens iets meer vrijheid moeten inleveren, hoezeer ik een discussieplatform ook toejuich en vind passen bij de onlinekrant.

Als reageerders alleen onder hun eigen naam kunnen meedoen, neemt het aantal onzinnige en onbeschofte reacties af, zo leert de ervaring. Misschien kan de mogelijkheid om te reageren aan een abonneenummer en verifieerbare naam worden gekoppeld of is er een ander systeem denkbaar waarbij de identiteit kan worden gecontroleerd (alleen niet via Facebook, waartoe bijvoorbeeld de Leeuwarder Courant reageerders verplicht, want die verificatie is ook niet waterdicht en het is ongewis wat het bedrijf met data doet).

Bij minder bijdragen kan de kwaliteit ook grondiger worden bewaakt. Misschien kan de redactie de moderatie weer naar zich toe trekken, of de externe moderatoren beter begeleiden bij het aanvoelen van identiteit van de Volkskrant.

Een reageerder brieste eens dat hij toch zeker evenveel recht op een mening heeft als de columnist die hij wilde bekritiseren. Uiteraard heeft hij recht op een eigen mening, dat betekent evenwel niet dat de Volkskrant die automatisch moet publiceren. Dat is toch eerder een voorrecht.