In september 2016 maakte de Turkse overheid bekend dat bij de opgravingen van Catal Hüyük een marmeren figurine is gevonden, nog helemaal in tact. Men spreekt niet snel over Venuskunst in deze context, maar vanuit de Symbooltaal is zij direct te herkennen. Voor hen die niet weten wat Venuskunst is, lees het blog https://venuskunst.wordpress.com/2013/05/02/wat-is-venuskunst/

Catal Hüyük ook geschreven als Çatal Höyük (letterlijk ‘gevorkte heuvel’) ligt in Anatolië (afgeleid van Ana dolu = Land van de Moeders), ca. 210 km ten zuiden van Ankara in de vlakte van Konya. Rond 15.000 BC liggen hier grote meren, rivieren stromen in en uit. Wilde dieren komen er drinken en er zijn nog dichte bossen. Rond 5000 BC verandert het klimaat en wordt het een droge, kale vlakte. Lange tijd heeft niemand naar dit gebied omgekeken totdat de Britse archeoloog James Mellaart (1925-2012) in de jaren’50 deze plek ontdekt en toestemming krijgt van de Turkse overheid om opgravingen te doen. Het is aan hem te danken dat neolithisch Anatolië op de kaart wordt gezet. In 1967 verschijnt zijn inmiddels klassiek geworden boek ‘Catal Hüyük A Neolithic Town in Anatolia’. Sinds jaar en dag is het uitverkocht en out-of-print, maar het is tegenwoordig gratis te downloaden: https://archive.org/details/Catal-huyuk.ANeolithicTownInAnatolia Mellaart spreekt over een egalitaire samenleving vanuit homogeniteit waar de vrouwen centraal staan. Hoewel hij veel tegenwerking heeft gekregen van de traditionele male-gaze in de geschiedenis en wetenschap, alsook de dominantie van monotheïstische godsdiensten, kan men tegenwoordig niet meer om zijn bevindingen heen. In 1998 werd reeds in NRC Handelsblad gesteld dat James Mellaart gelijk heeft gehad. Klik op de link om de pdf te lezen: het-gelijk-van-james-mellaar-nrc-1998

Nadat de Turkse overheid Mellaart had verzocht zijn opgravingen te staken en zijn bevindingen voor zich te houden, is het lange tijd stil geweest in Catal Hüyük. Sinds 1993 is men weer verder gegaan met het onderzoek, nu onder leiding van Ian Hodder die verbonden is aan de Stanford University. Alle vondsten moeten eerst aan de Turkse overheid gemeld worden en die vervolgens bepaalt of en hoe de vondsten wereldkundig worden gemaakt.

In de zomer van 2016 wordt er een marmeren beeldje gevonden. Het ligt goed begraven in een van de platforms onder een huis samen met een stukje obsidiaan. Het beeldje is 17 cm lang en weegt 1 kilogram. Omdat het helemaal in tact is, is dit zeker een bijzondere vondst te noemen. Het is zeer aannemelijk dat we hier te maken hebben met een voormoeder. De samenleving 8000 jaar geleden was nog in balans en kende een cyclisch bewustzijn waarin het contact met de voorouders heel belangrijk was. Mellaart heeft reeds aangetoond dat men zelfs sliep boven de voorouders. Dit beeldje is gevonden in platform onder een huis, daar waar de overleden mensen ook werden bijgezet. In deze context kan het beeldje dus een rituele functie hebben gehad.

Wanneer we het beeldje nauwkeurig observeren, is duidelijk dat het om Venuskunst gaat. Het is een regeneratief beeldje, de Vrouwe toont/ondersteunt haar borsten. Uiteraard moeten we dit zien vanuit de context van de toenmalige samenleving en kunnen we concluderen dat borsten destijds het symbool van voeding waren (eigenlijk nog steeds, maar de dominante male-gaze in onze huidige samenleving heeft ervoor gezorgd dat wij daar een beetje van verwijderd zijn geraakt). Je zou deze Vrouwe kunnen typeren als een Dea-Nutrix.

Stanford News spreekt over een ‘goddess figurine’ stanford-news-8000-year-old-goddess-figurine-2016 (klik op de link voor de pdf)

Ars Technica spreekt over ‘female figurine (not a goddess) found in a ritual context’ straight-out-of-the-neolithic-2016 (klik op de link voor de pdf)

The figurine in its original context – with proud excavator Mateusz Dembowiak (2016), photo by Scott Haddow. See more: https://www.facebook.com/catalhoyuk

drs. Karin Haanappel
8 oktober 2016