Beogradske priče: Velika voda u srcu varoši

RAZLIČITI vodotoci slivali su se ka desnoj savskoj obali sve do kraja 19. veka. Deo Beograda koji danas smatramo centralnom gradskom oblašću, od Mostara do Železničke stanice, u vreme naših predaka bio je prozvan Ciganske bare.

Različiti tokovi dopirali su dovde donoseći vodu sa Terazija, sa Slavije niz Nemanjinu ulicu, kao i Mokroluškom rekom.

Ime Ciganska bara Beograđani su nadenuli ovom delu grada po Romima koji su živeli u priobalju, lovili ribu i živeli sirotinjski.

ISKORAK ŽELEZNICE

POSLE Berlinskog kongresa 1878. godine Srbija dobija važan međunarodni zadatak, da uvede železnicu, i taj posao je uneo mnoge novine u život prestonice. Napravljen je prvi čvrst most koji je prešao preko Save, to je bio Železnički most otvoren 1884, iste godine kada je završeno i zdanje Železničke stanice. Bio je popola vlasništvo Srbije i susedne Austrougarske, a spajao je Beograd i Zemun.

Da bi taj posao bio obavljen, oblast koju je pokrivala Ciganska bara morala je da bude nasuta. Ceo posao obavilo je jedno italijansko preduzeće, pa kako su čuli ovaj jezik sa obale Save, tako su Beograđani prekrstili ovo mesto u Bara Venecija.

Duž današnje trase auto-puta kroz Beograd, onim delom koji se danas zove Franše d'Eperea nekada je tekla Mokroluška reka. Proticala je dolinom zakriljenom Topčiderskim brdom, pored sadašnje Autokomande, pa zatim i Hitne pomoći, sve do Mostara.

Tu se vraćamo još jednoj beogradskoj nedoumici - po kome ili čemu Mostar nosi ime? Sugrađani koji ovaj deo grada prepoznaju po istoimenoj petlji, pomišljaju da je ona "krivac" za ovakvo ime, dok su neki skloni da naziv povežu sa gradom u Hercegovini.

Međutim, ni jedno ni drugo nije tačno, jer se nekada Mokroluška reka ulivala baš na ovom mestu u Savu. Stari hroničari pamtili su bujice koje su odnosile most koji je spajao ovaj deo sa Senjakom, i beležili su kako su skoro svake godine varošani morali nanovo da podižu drvenu ćupriju koju bi voda odnosila.

Pomalo u besu, pomalo jer im je bila muka od novog, sezonskog podizanja mosta na istom mestu, prozvali su ovo mesto Mostar.

Dugo su kasnije Beograđani ovo mesto pamtili i po istomenoj kafani.

PODZEMNI TOK

Nekada je niz Mokrolušku reku postojala i Jatagan mala, koja je bila poznata i kao najveće bespravno naselje u Beogradu s početka 20. veka.

Ta šarolika naseobina se od današnjeg Veterinarskog fakulteta spuštala naniže ka Autokomandi, i niz dolinu Mokroluške reke ka ušću u Savu.

Auto-put kroz Beograd, koji je pušten u saobraćaj 1970. godine konačno je "proterao" ovu reku u podzemlje. Taj vodotok i dalje postoji, ali je od tada nevidljiv za prolaznike, jer je kaptiran u armirano-betonsku građevinu koja se nalazi duboko ispod kolovoza. U podzemnom tunelu formata 5,5 puta 5,5 metara i danas teče reka koja je nekada bila glavni krivac za to što je Ciganska bara, a potom Bara Venecija, bile tako masovno leglo komaraca, da su ostali i zapisi kako je Beograd u 19. veku imao i slučajeve malarije.

MALI PIJAC

DUGO je kafanama grada odjekivala pesma "Beogradski Mali pijac potopila Sava". Kao i mnoge druge starinske kompozicije, i ova je u velikoj meri izobičajena, a ostala je kao sećanje na tržnicu koja se nalazila na mestu u okruženju današnjih Hotela "Bristol" i zdanja Beogradske zadruge.

Veliki pijac bio je na današnjem Studentskom trgu, a ovaj mali, neretko je bio "žrtva" izlivanja reke koja bi nadošla i natopila Baru Veneciju.

TURSKA OLUPINA

ISTORIČARI beleže i da je na ušću Mokroluške reke ostala "usidrena" jedna turska lađa.

Mr Gordana Karović iz Muzeja nauke i tehnike obeležila je sva mesta na kojima su potapani brodovi tokom istorije na beogradskoj akvatoriji, tako da je, među ostalima, markirala jedan turski brod koji su Karađorđevi ustanici potopili upravo na ušću Mokroluške reke u Savu.

Precizno, to se dogodilo 1806, na prostoru gde je sada velika petlja.